تأثیر استرس، فرسودگی شغلی و الگوهای رفتاری بر ایمنی
ایمنی در صنعت حملونقل جادهای، صرفاً حاصل استانداردهای فنی، کیفیت ناوگان یا زیرساختهای جادهای نیست؛ بلکه در قلب این نظام پیچیده، انسان و رفتار انسانی قرار دارد. رانندگان حرفهای بهعنوان مهمترین سرمایه عملیاتی شرکتهای حملونقل، همزمان در معرض فشارهای جسمی، روانی و اجتماعی متعددی هستند که میتواند مستقیماً بر کیفیت رانندگی، تصمیمگیری، واکنش در شرایط بحرانی و در نهایت ایمنی عملیات اثرگذار باشد.
روانشناسی صنعتی و سازمانی با تمرکز بر رفتار نیروی انسانی در محیط کار، چارچوبی علمی برای تحلیل این عوامل و طراحی راهکارهای مؤثر در جهت کاهش خطا، افزایش ایمنی و ارتقای عملکرد رانندگان فراهم میآورد.
عوامل روانی مؤثر بر تصادفات و خطاهای عملیاتی
۱. استرس شغلی مزمن
رانندگان حرفهای با عواملی نظیر:
فشار زمانی تحویل بار
ترافیک و شرایط نامساعد جادهای
مسئولیت حمل محمولههای پرخطر
نظارت مستمر و انتظارات بالا
مواجهاند. استرس مزمن باعث کاهش تمرکز، اختلال در قضاوت، افزایش واکنشهای هیجانی و تصمیمگیریهای پرخطر میشود که مستقیماً احتمال بروز تصادف را افزایش میدهد.
۲. فرسودگی شغلی (Burnout)
فرسودگی شغلی شامل سه مؤلفه اصلی است:
خستگی عاطفی
کاهش احساس کارآمدی
بیتفاوتی نسبت به مسئولیتها
در رانندگان، این وضعیت میتواند به بیتوجهی به مقررات، سهلانگاری در کنترل وسیله نقلیه و کاهش حساسیت نسبت به خطرات منجر شود.
۳. الگوهای رفتاری پرخطر
برخی الگوهای رفتاری مانند:
اعتماد به نفس کاذب ناشی از تجربه بالا
عادیسازی خطر
تمایل به سرعت غیرمجاز
نادیدهگرفتن علائم خستگی
از منظر روانشناسی صنعتی، نتیجه نبود بازخورد مؤثر، آموزش هدفمند و نظام ارزیابی رفتاری هستند.
نقش روانشناسی صنعتی در طراحی مدلهای آموزشی رانندگان
آموزشهای سنتی که صرفاً بر قوانین و مهارتهای فنی تمرکز دارند، پاسخگوی چالشهای رفتاری رانندگان حرفهای نیستند. روانشناسی صنعتی پیشنهاد میکند آموزشها بر محورهای زیر بازطراحی شوند:
۱. آموزش مبتنی بر خودآگاهی رفتاری
شناسایی سبکهای شخصیتی رانندگان
آموزش مدیریت هیجان و کنترل استرس
افزایش درک پیامدهای تصمیمات پرخطر
۲. آموزش تصمیمگیری در شرایط بحرانی
شبیهسازی موقعیتهای پرتنش
تمرین واکنش صحیح در شرایط غیرمنتظره
تقویت مهارتهای حل مسئله تحت فشار
۳. آموزش مبتنی بر بازخورد رفتاری
تحلیل رفتار راننده پس از مأموریت
گفتوگوی اصلاحی بهجای رویکرد تنبیهی
استفاده از دادههای تلماتیک برای بازخورد دقیق
راهکارهای کاهش فرسودگی شغلی و ارتقای ایمنی
برای کاهش فرسودگی شغلی رانندگان و افزایش ایمنی، شرکتهای حملونقل باید رویکردی سیستماتیک اتخاذ نمایند:
تنظیم منطقی ساعات کار و استراحت
طراحی نظام انگیزشی منصفانه و شفاف
ایجاد کانالهای ارتباطی مؤثر میان رانندگان و مدیریت
حمایت روانی و توجه به سلامت روان رانندگان
قدردانی از رفتارهای ایمن و مسئولانه
سرمایهگذاری در سلامت روان رانندگان، مستقیماً به کاهش تصادفات، کاهش هزینههای خسارت و افزایش اعتبار شرکت منجر میشود.
رویکرد شرکت نفتکشداران هرمزگان در مدیریت رفتار رانندگان
شرکت نفتکشداران هرمزگان با درک نقش کلیدی عامل انسانی در حمل ایمن فرآوردههای نفتی، رویکردی فراتر از الزامات حداقلی قانونی اتخاذ نموده است. این شرکت با تمرکز بر:
آموزش مستمر رانندگان با تأکید بر رفتار ایمن
توجه به شرایط کاری، فشارهای روانی و نیازهای انسانی رانندگان
تقویت فرهنگ مسئولیتپذیری و ایمنی
تعامل سازنده میان رانندگان، واحد عملیات و مدیریت
کوشیده است محیطی حرفهای و حمایتی ایجاد نماید که در آن ایمنی، سلامت روان و عملکرد پایدار در کنار یکدیگر معنا پیدا میکنند. این نگاه انسانمحور، شرکت نفتکشداران هرمزگان را در زمره شرکتهای پیشرو در حمل ایمن و مسئولانه قرار داده است.
جمعبندی
ایمنی در حملونقل جادهای بدون توجه به روانشناسی رانندگان، مفهومی ناقص خواهد بود. تحلیل علمی رفتار رانندگان و طراحی راهکارهای مبتنی بر روانشناسی صنعتی، نهتنها احتمال بروز حوادث را کاهش میدهد، بلکه به افزایش بهرهوری، رضایت شغلی و پایداری سازمانی میانجامد. آینده صنعت حملونقل، متعلق به شرکتهایی است که انسان را در مرکز استراتژی ایمنی خود قرار میدهند.
کلمات کلیدی
روانشناسی صنعتی، رفتار رانندگان حرفهای، ایمنی حملونقل، استرس شغلی، فرسودگی شغلی، مدیریت رفتار راننده، حملونقل جادهای، نفتکشداران هرمزگان، ایمنی انسانی، عوامل انسانی
منابع
1.Cooper, C. L., & Quick, J. C. (2017). The Handbook of Stress and Health
2.Maslach, C., & Leiter, M. P. (2016). Burnout
3.Reason, J. (1997). Managing the Risks of Organizational Accidents
4.ISO 39001 – Road Traffic Safety Management Systems
5.WHO – Road Safety and Human Factors
