صنعت حمل‌ونقل فرآورده‌های نفتی یکی از حساس‌ترین و پرریسک‌ترین بخش‌های زنجیره تأمین انرژی در هر کشور است. جابه‌جایی سوخت، علاوه بر جنبه‌های فنی و اقتصادی، ابعاد پیچیده‌ای از ایمنی، محیط‌زیست، و مسئولیت اجتماعی را نیز در بر می‌گیرد.
مدیریت ریسک در حمل و نقل جاده ای :در چنین محیطی، مدیریت ریسک (Risk Management) به عنوان ستون اصلی پایداری عملیات مطرح است. هدف از مدیریت ریسک، شناسایی، ارزیابی، کنترل و کاهش احتمال وقوع حوادثی است که می‌تواند جان انسان، سرمایه سازمان و محیط‌زیست را تهدید کند.
بخش اول: ماهیت ریسک در حمل جاده‌ای سوخت
ریسک در عملیات حمل سوخت ترکیبی از عوامل انسانی، فنی، محیطی و سازمانی است.
از جمله مهم‌ترین ریسک‌های شناخته‌شده در این صنعت می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
ریسک‌های فنی: نقص در سیستم ترمز، فشار بیش از حد در مخزن، یا خرابی تجهیزات انتقال سوخت.
ریسک‌های انسانی: خستگی رانندگان، خطای تصمیم‌گیری یا ناآگاهی از اصول ایمنی.
ریسک‌های محیطی: شرایط جوی، ناهمواری جاده‌ها، و حضور سایر وسایل نقلیه.
ریسک‌های سازمانی: ضعف در نظارت، ناهماهنگی بین واحدها یا عدم وجود برنامه اضطراری.
مدیریت صحیح این ریسک‌ها تنها از طریق رویکرد سیستمی و پیشگیرانه ممکن است؛ یعنی پیش از وقوع حادثه، باید منبع خطر شناسایی و راهکار کنترل آن طراحی شود.
بخش دوم: اصول کلیدی مدیریت ریسک در حمل سوخت
مدیریت ریسک فرآیندی پویا و چندمرحله‌ای است که به‌صورت مستمر در طول عملیات باید اجرا شود. مهم‌ترین مراحل آن عبارت‌اند از:
شناسایی ریسک‌ها: جمع‌آوری داده‌ها از حوادث گذشته، بازدید میدانی و تحلیل فرایندها.
ارزیابی و اولویت‌بندی: تعیین احتمال وقوع و شدت پیامدها برای تمرکز بر ریسک‌های بحرانی‌تر.
کنترل و کاهش ریسک: استفاده از تجهیزات ایمنی، آموزش تخصصی، و پایش مداوم ناوگان.
پایش و بازنگری: ارزیابی مستمر کارایی اقدامات انجام‌شده و به‌روزرسانی برنامه‌ها.
اجرای این مراحل با بهره‌گیری از استانداردهای بین‌المللی مانند ISO 31000 و ADR، نقش تعیین‌کننده‌ای در ارتقای ایمنی و پایداری شرکت‌های حمل سوخت دارد.
بخش سوم: نمونه‌های کاربردی در مدیریت ریسک
در سال‌های اخیر، شرکت‌های پیشرو در صنعت حمل‌ونقل سوخت به سمت استفاده از فناوری‌های نوین مدیریت ریسک حرکت کرده‌اند؛ از جمله:
سیستم‌های هشداردهنده و کنترل از راه دور برای جلوگیری از نشت یا افزایش دما در مخزن؛
پایش لحظه‌ای رانندگان از طریق حسگرهای خستگی و رفتار رانندگی؛
تحلیل داده‌های ناوگان (Fleet Data Analytics) برای پیش‌بینی احتمال نقص فنی پیش از وقوع.
این فناوری‌ها امکان تصمیم‌گیری دقیق‌تر و پیشگیرانه را فراهم کرده و خسارات مالی و انسانی را به حداقل می‌رسانند.
بخش چهارم: نقش شرکت نفتکشداران هرمزگان در مدیریت ریسک
شرکت نفتکشداران هرمزگان با درک اهمیت مدیریت ریسک در تداوم عملیات ایمن، با همکاری نزدیک با اداره کل راهداری، شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی و سازمان محیط‌زیست به‌منظور ارتقای استانداردهای حمل‌ونقل.
برنامه‌ای جامع و هدفمند را در این زمینه تدوین و اجرا کرده است.
برخی از اقدامات کلیدی شرکت عبارت‌اند از:
طراحی و استقرار سامانه نظارت هوشمند بر ناوگان برای پایش مستمر موقعیت و عملکرد تانکرها؛
اجرای دوره‌های آموزشی تخصصی برای رانندگان و پرسنل فنی با محوریت ایمنی و واکنش اضطراری؛
تجهیز ناوگان به وسایل حفاظتی نوین ؛
همکاری نزدیک با اداره کل راهداری، شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی و سازمان محیط‌زیست به‌منظور ارتقای استانداردهای حمل‌ونقل.
این اقدامات نشان‌دهنده رویکرد مسئولانه و آینده‌نگر شرکت در حفاظت از سرمایه انسانی، محیط‌زیست و دارایی‌های ملی است.
نتیجه‌گیری
مدیریت ریسک در عملیات حمل‌ونقل جاده‌ای فرآورده‌های نفتی، نه‌تنها یک الزام فنی بلکه یک فرهنگ سازمانی است.
سازمان‌هایی که به‌جای واکنش، رویکردی پیشگیرانه در برابر خطرات اتخاذ می‌کنند، قادر خواهند بود ایمنی، پایداری و اعتماد عمومی را به‌طور هم‌زمان تقویت کنند.
شرکت نفتکشداران هرمزگان با تکیه بر تجربه و رویکرد علمی، الگویی از مدیریت حرفه‌ای ریسک در صنعت حمل سوخت ایران ارائه کرده است؛ الگویی که می‌تواند مبنای تحول گسترده‌تر در کل شبکه حمل‌ونقل انرژی کشور باشد.
کلیدواژه ها:
مدیریت ریسک در حمل و نقل جاده ای ،مدیریت ریسک، حمل‌ونقل جاده‌ای سوخت، ایمنی عملیات، استانداردهای حمل فرآورده‌های نفتی، نفتکشداران هرمزگان، ISO 31000، ADR، ارزیابی خطر، لجستیک سوخت، ایمنی رانندگان، مدیریت بحران
منابع
1-وزارت نفت، دستورالعمل‌های ایمنی حمل و نقل فرآورده‌های نفتی، ۱۴۰۲.
2-گزارش‌های داخلی شرکت نفتکشداران هرمزگان، واحد ایمنی، آموزش و عملیات، ۱۴۰۳.
3-ISO 31000: Risk Management – Guidelines, International Organization for Standardization, 2023.
4-ADR 2023 – European Agreement concerning the International Carriage of Dangerous Goods by Road, UNECE.
5-FMCSA (U.S. Federal Motor Carrier Safety Administration), “Risk-Based Safety Management Systems,” 2022.
